Vicdan nedir sorusuna net bir yanıt almak oldukça zordur? Ancak buna rağmen vicdan olgusunu neredeyse hiç kimse yadsıyamaz. En basit anlatımıyla iç muhakeme, hakiki adaletin tecelli ettiği en yüksek mahkemedir vicdan!
VİCDAN ÜZERİNE
Vicdan nedir sorusuna net bir yanıt almak oldukça zordur? Ancak buna rağmen vicdan olgusunu neredeyse hiç kimse yadsıyamaz. En basit anlatımıyla iç muhakeme, hakiki adaletin tecelli ettiği en yüksek mahkemedir vicdan! Herkesin bir şekilde vicdanına râm olduğu, vicdanından kaçamayacağı söylendiği gibi çok az sayıda da olsa vicdanı reddedenler olduğu gibi vicdanı umursamayanlar da vardır.
Öyleyse vicdan nedir? Aklın yer aldığı beyin mi, gönlün yer aldığı kâlp mi? Türkçe’de akıl vermek, akıl almak, akıllı adam, mantık işi, mantıklı adam, akıllı olmak, uslu olmak, akıl işi gibi akılla alâkalı bir sürü deyimler olduğu gibi gönül almak, gönül vermek, gönül koyma, kâlp işi, gönül işi, gönül adamak, gönül erbabı gibi gönülle alâkalı deyimler de çoktur. Aynı zamanda vicdansız, vicdanı sızlamak, vicdanı elvermek, vicdan işi, vicdanı kaldırmak gibi vicdanla ilgili bir sürü deyimler de mevcuttur. Bu deyimlerin yer yer birbirinin yerine kullanıldığı da olur. Öyleyse bu üç kavramın arasındaki ilişki nedir? Akıl, bazılarına göre baş tacıdır, tek geçerli yoldur. Özellikle Batı’da Skolastik Düşüncenin yıkılmasından sonra neredeyse tek gerçeklik, tek doğru olarak algılanmaya başlamıştır. Oysa aklı tek gerçek olarak ele aldığımızda bazı ciddi aksaklıkların da ortaya çıkacağı aşikârdır. Nitekim bu konuda ciddi adımlar atılarak aklın tek gerçek olmadığı itibar görmüştür. Bununla beraber aklın doğru bilgiye ulaşmak için vazgeçilemez bir olgu olduğu da su götürmez gerçektir. Türkçemizde ‘’akıllı adamın hali başka olur’’ atasözünde olduğu gibi yine Atatürk’ün ‘’ Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir’’ vecizesinin yol göstericiliğinde aklın, bilimin önemi vurgulanmıştır. Nitekim aksi durumunda bunun yerini hurafeler, dogmalar ve başka izmler dolduracaktır.
Kâlp ise bazılarımızın yegâne yoludur! Gerçek olana, gerçek bilgiye ancak sezgi ile ulaşılabileceğini kabul ederler. Aklın sadece görüneni algılayabileceğini oysa gerçek bilgiye ulaşmada âciz kalacağına işaret ederler. Bunun yanında kâlp duygusallığı, bağlılığı da ifade eder. Hani bazıları mantık bazıları da aşk evliliği yaparlar ya! Bir de 6. histen söz edilir. Beş duyunun aksine 6. his daha çok kâlp ile alâkalıdır çünkü seziye dayanır.
Vicdan bu iki tanımın neresinde yer alır. Şimdi de bunu irdelemeye çalışalım? Vicdan daha öz bir ifade ile ‘’iç sızı’’ olarak belki tanımlanabilir ancak bu sefer anlam daralması olacaktır. Hak kelimesi de daha çok vicdan ile alâkalıdır. Vicdanım sızladı, vicdanım kaldırmadı, vicdanım elvermedi, vicdan var gibi kavramlar buna işaret etmektedir. Buradan yola çıkarsak vicdan tam olarak ne oluyor ya da nerede bulunur? Vicdan, akılla mı yoksa gönülle mi ilintili? Aklına güvenen, çıkarını koruyan, mantıklı davranan kimseler dahi hareketlerinin sonunda vicdan muhasebesine yenik düşmektedirler. Bu sızı, zamanla o kadar büyür ki sonunda sahibini yer, bitirir! Tarih ilmi, vicdan azabından kahrolan kahramanları ile doludur. Vicdan azabı daha çok ‘’keşke’’lerle başlayıp ‘’keşke’’lerle sürüp gider. Vicdan ile pişmanlık arasındaki ilişki nedir?
‘’Son pişmanlık fayda etmez’’ atasözünün ışığında gerçek bir hikâyeyi paylaşmak istiyorum. Doğumlarından itibaren hayatlarını ilk yirmi yılını beraber yaşamış iki kardeşin öyküsü bu! Aralarında yaş farkı bulunmayan iki kardeş hayatta ilk tanıştıkları arkadaşları da kendileri olmuştur. Beraber geçen günleri okul yıllarında bir sınıfta hatta bir sırada ve hatta birer kitapla geçmiştir. Bu beraberlik üniversiteye kadar devam edecektir. Üniversitede yolları ayrılan bu iki kardeşten biri eğitime diğeri de siyasala yerleşmiştir. Öğretmen olan tek sınavla kolayca atanıp görevine başlarken siyasalı bitirenin önünde işe başlaması için işle alâkalı birkaç yazılı ve sözlü sınavı daha vardır! Şansı yaver gitmediği gibi ülkenin malûm durumu da işsiz kardeşe tuz biber olmuştur! Hayata tutunmak için en çok güvenebileceği kişiye başvurur ve derdini açar… Ancak aradan yıllar geçmekte ve beklediği yardım gelmemektedir! Bir vesile ile bir araya gelen kardeşler arasında söz dönüp dolaşıp iş durumuna gelir. İşsiz olan ‘’ bak kardeşim, yirmi yılımız beraber geçti ve benim emeklerim yanmak üzere, bana azıcık yardım etseydin de bende hayatımı kurtarsaydım! Ben bunun altında kalmaz fazlası ile sana borcumu öderdim. Şimdi, bana yardım etmedin ve sen refahta iken ben sefaletteyim! Vicdanın rahat mı şimdi?’’ der. Ancak aldığı cevap daha enteresandır, ‘’ N’olacak ki oğlum, tabii ki vicdanım rahat, benim sana ne borcum var ki!’’…….
Şimdi akıl-kalp-vicdan üçgeninde konuya bir bütün olarak yaklaşırsak; bu üç olgunun ayrıldığı noktalar bulunmakla beraber özde birbirini tamamlayıp insanı insan yapan binanın temel taşlarını oluşturduğuna şahit olunur. Çünkü akıl olmadan herhangi bir bilgiye, duyuya, veriye ulaşmak imkânsızdır, yani nesneler herhangi bir şey ifade etmeyecektir! Yine kâlp olmadan olaylar ve olgular arasında bir bağ kurmak, anlam yüklemek imkânsız olacaktı! Vicdan olmadan da doğruyu, yanlışı ayırt edemeyecektik! Çünkü vicdan ‘’olması gerekeni’’ fısıldar insanın kulağına yani doğal mahkemedir! Akıl, kanun yapar ve uygulatır, gönül uyarlar, vicdan da yargılar, diye bakabiliriz belki de! Bu durumda vicdan, akıl ile kâlp arasındaki ahenktir yani ikisinin arasında bir yerdedir diyebilir miyiz….?
İstanbul
18/06/2008
Tahsin ÇAYIROĞLU
sayın dursun tavşancı yaptığınız çalışmalardan dolayı sizi tebrik ederim.çalışmalarınınızın ilerlemesini umut ediorum.saygılarımı sunarım
Sayın Yaşar abi, çok teşekkür ederim, Allah razı olsun güzel dileklerin için! İnşallah memeketimize layık olduğu şekilde en iyi hizmet sunarız! Bize bu memleketi vatan eden ecdadımıza karşı büyük sorumluluklarımız var, umarım mahcup olmayız!
HAYAT MÜCADELENİZDEKİ AZMİNİZİ -YAZILARINIZDAKİ HASSAS ÇİZGİNİZİ- YAPTIĞINIZ İLMİ ARAŞTIRMALARINIZI TEBRİK EDEREK KAZANDIĞINIZ DÜNYA SINAVINIZDA SİZLERE BAŞARILAR DİLİYORUM.ALLAH UTANDIRMASIN