Ünye ve Akkuş Cıvarında Ermeni Vakası

Köşe Yazarımız Veysel ŞENSOY’un, Tarihi Araştırması

Ünye ve Akkuş Cıvarında Ermeni Vakası

19 Mayıs 1919’da ise Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a gelmesi ve bölgede, Müdafaa-i Hukuk faaliyetlerini destekleyici tutumu, Türk halkı arasında umut ve geleceğe güven yaratmıştı.

 Böyle bir ortamda, bölgedeki Türklerin malını, mülkünü ve ailesini geride bırakarak, Millî Mücadele’ye katılması, azınlıklara fırsat vermişti: Köylerde daha çok yaşlılar, kadınlar ve çocuklar kalmıştı. Bundan yararlanan ve Rusya’dan silahlı olarak dönen Ermeni çeteleri Ünye’nin Kiraztepe, Üçpınar, Köklük, Havzıkara, Ballık köylerine baskınlar düzenleyerek ahaliyi katletmişlerdir. Aynı şekilde Manastır Köyüne gelen Ermeni çeteleri ahaliden bazılarını kurşuna dizdikleri gibi, bir kısmının da başlarını keserek kazığa takmışlardır. Ünye Jandarma Bölüğü Komutanı Yüzbaşı Ahmet Halit’in 9 Eylül 1919 tarihli raporundan, genel harbe katılarak evini ve ailesini geride bırakan Müslüman Türk erkeklerinin yokluğundan yararlanarak, Rusya’dan öteden beri silâhlı olarak dönen Ermeni çetelerinin köyleri basarak, büyük katliamlar yaptıkları anlaşılmaktadır

Bu eşkıyalar, köylere yaptıkları baskınlardan başka “kenar ve bucakta, dağ ve ormanda” tesadüf ettikleri Müslüman erkek, kadın ve çocukları da katletmekteydiler

29 Ağustos 1919 tarihinde Köklük köyünden Ermeni Avadis, arkadaşı Karahoca, Sürup, Asador, Kalos, Artin, Vartan, Vesken, Avakim, Misak, Çökükburun Akaryan, Atan ve diğer arkadaşları tarafından Manastır köyünün girişine pusu kurulmuştu. Bu pusuda eşkıya çetesi Haşim Çavuş ve kardeşi Nuri’yi, Emrullah oğlu Emrullah’ı, Baltacıoğullarından Mehmet oğlu Mehmet’i katletmişlerdir. Bu çatışma sırasında karşılık veren köylüler tarafından Ermeni eşkıyadan da Avadis vurularak öldürülmüştü. Çaybaşı sitesi yazarı arkadaşımdan öğrendiğime göre Avadis’i vuran haşim Çavuş imiş; ama onu da şehit etmişlerdir.

 Aynı raporda, adları geçen Ermeni eşkıyanın faili oldukları katl olayları da şöyle sıralanmaktadır:

 1. Manastır köyünden Kapucuoğullarından İbrahim oğlu Ali, Köklük köyünden Kara Kâhya oğullarından Sürup tarafından ailesinin gözü önünde öldürülmüştür.

 2. Yine aynı köyden Delibaşoğlu Tahir Çavuş, Avadis ve Sürup tarafından ailesinin gözü önünde kurşunlanarak öldürülmüştür.

 3. Yine aynı köyden Hatip oğlu Çakır Mustafa, amcazâdesi Recep, gelini Şerîfe, diğer gelini Hamide ve yeğeni Emine aynı çeteden Sürup, Avadis, Atan, Asador, Kalust, Avakim, Vartanis adlı eşkıyalar tarafından evleri içinde kurşunlanarak katledilmişlerdir.

 4. Aynı köyden muhtar Tunukluoğlu Halil Çavuş, yine aynı Sürup ve diğer eşkıya arkadaşları tarafından başı kesilerek öldürülmüş ve başı kazığa takılmıştır. Şimdiki muhtar Mustafa ise “fidye-i necât” (can kurtarma parası) karşılığında salıverilmiştir.

 5. Köyün hatîbi Kabakçıoğlu Mustafa Efendi, yine Sürup ve arkadaşları tarafından evinden çıkarılmış, nakit parası ve hayvanları gasbedildikten sonra köy içerisinde kurşunlanmak suretiyle öldürülmüştür.

 6. Kenehur’da yerleşik olduğu halde, Manastır köyüne bir iş için gelen Şiranlı Ahmet, yine Sürup tarafından kurşunlanarak öldürülmüştür.

 7. Manastır köyünden Kapucuoğlu İbrahim Çavuş’un eşi Fatma, tarlada çalışmakta iken yine Sürup tarafından kurşunlanarak katledilmiştir.

Bu eşkiyaların karakuş ve çeversinde yaptıkları mezalim hiç bir kayıttta bulunmamaktadır. Binbaşı Numan Kurtulmuş komutasındaki zaptiyeler  karakuş bölgesine kadar  bu çeteleri kovalayarak geldiklerini biliyoruz. (Numan Kurtulmuş, Amentü şerhi diye bir de kitap yazmıştır)

Akkuş ile Dumantepe arasında, Çamalan mahallesi yakınlarındaki bir yer var ki hala Sürup geçidi olarak anılmaktadır. Keltepe bölgesinde karargah kurdukları ve köylerden haraç topladıkları, rehine götürdükleri insanları karşılığında para aldıkları sadece anlatılan anılardan bilinmektedir.

Çayıralan’dan  Yusuf, (Yusuf, Çayıralan eski Muhtarı Dursun Altun’un da dedesidir; Hem Yusuf hem de Fakitti bendenizin de dedesidir.) Sürubun adamları tarafından vahşice vurulmuştur. Kardeşi Fahrettin (Fakitti) müthiş silah kullanması nedeniyle çeteler bu köye girmekten çekinmişlerdir. Küçük Ali (Gucca Ali) gilin orayı basan Ermeni çetelerine ırmağın karşısnda bir  bölgeden kurşun yağdırmış ve onların geri çekilmesini sağlamıştır. Küçük Ali de yiğit bir adammış ve eşkiyalara papuç bırakmamıştır. Ancak hain bitmez ki. Yerel işbirlikçilerle bir cuma günü, ki, aynı zamanda köyün imamı olan Fakitti’yi silahsız olarak camiye giderken çembere alırlar. Gümbürdük bölgesinde çok uzun bir mücadele sonucu gama denilen öldürücü bıçakla katlederler. Bu gurubun içinde köklük köyünden birilerinin olduğu da söylenenler arasındadır. (Adı bende mevcut olup doğruluğu kanıtlanmadığı için zikretmeyeceğim) Neden kurşunla değil? Fakittiye kurşun değmediği inancı vardır ve bugün bile çayıralanlılar buna inanmaktadırlar. Öldürenler arasında, o zaman genc delikanlı olan Damyeri köyüne bağlı kanlı ırmak mahallesinden kanlı kerim lakaplı kişi de vardır. Bunu kendisi bizzat pişmanlıklarla ifade etmiştir. Bu lakap da ona bu olaydan dolayı yapıştırılmış ve ömür boyu taşımak zorunda kalmıştır. Gene Çayıralandan Ovalı İbil lakaplı bir yiğit adam arkadaşları ile evine giderken pusuya düşürülerek vurulmuş ve çok uzaktan ateş edilmesi nedeniyle Fakittiye mal edilmek istenmiştir. Ancak, Keltek Arif, İbilin yanında olması nedeniyle çatışmaya bizzat girmiş ve mermisi bitene kadar ateş etmiş birisi olarak anlattıklarına bakılırsa, kalabalık bir gurup tarafından pusuya düşürüldükleri ve bunların da ermeni çetelerinden bir gurup oldukları anlaşılmaktadır.

Rehin olarak götürülen  ve fidye  alınarak bırakılanlar arasında Adidi lakaplı birisi, Dökül bacı diye tanıdığımız bir kadın da bulunmaktadır. Dökül bacı, kendine iyi davranıldığını, bir zarar vermediklerini ve fakir birisi olduğunu anlayınca yaylaya kadar getirip bıraktıklarını söylemiştir. Ketendereden Halil ağanın oğlu da götürülüp fidye karşılığı bırakılmıştır. Hatta halil ağa, cabbar ağadan borç aldığı parayı ödeyemeyince  kızını cabbar ağaya gelin vermiş. Bu konu da bizzat gelin giden kızın yıllar sonra torunlarına anlattığıdır.  Ermenilerin mezalimleri ile ilgili yüzlerce vaka olmasına rağmen hepsi unutulmaya yüz tutmuştur.

Karakuş merkeze ve caldere civarına  Ermeni saldırısı olmuşmudur; bu konuda bir bilgiye ulaşamadım ama muhakkak bilgisi olanlar mevcuttur. Alan, meyveli, Ceyhanlı, Ambargürgen, Çökek, Sferli, Kusköy, Salman, kabakulak, kerttboğaz, Kızılelma ve Dağköy  bölgelerine yapılan baskın ve soygunlar hakkında duyduklarımız, işittiklerimiz var ama yeterli bilgi yok.

Bu yazıyı yazarken alıntı yapmama müsaade eden Çaybaşıhaber com. Sitesine ve sn. Ceyhan Semiz’e teşekkür ediyorum.

Veysel Şensoy